Η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση, κατά την οποία το άτομο διαμορφώνει την ταυτότητά του, αναζητά ανεξαρτησία και πειραματίζεται με νέες εμπειρίες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένοι έφηβοι μπορεί να εμπλακούν σε παραβατικές συμπεριφορές, δηλαδή πράξεις που παραβιάζουν τους κοινωνικούς κανόνες ή το νόμο, όπως η βία, η χρήση ουσιών, οι φθορές ξένης περιουσίας, η κλοπή και η σχολική παραμέληση.
Η παραβατικότητα στην εφηβεία είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από έναν παράγοντα. Τα κυριότερα αίτια που συμβάλλουν στην εμφάνισή της περιλαμβάνουν:
- Οικογενειακοί παράγοντες: Η απουσία θετικών προτύπων, η παραμέληση, η ενδοοικογενειακή βία ή η έλλειψη ορίων μπορεί να οδηγήσουν τον έφηβο σε αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες: Η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η ανεργία και η έλλειψη ευκαιριών συμβάλλουν στην περιθωριοποίηση των νέων και στην αύξηση του κινδύνου παραβατικότητας.
- Σχολική αποτυχία ή αδιαφορία: Η χαμηλή σχολική επίδοση, η έλλειψη υποστήριξης από το εκπαιδευτικό σύστημα και οι συγκρούσεις με εκπαιδευτικούς και συμμαθητές λειτουργούν συχνά ως αφορμή για εκδήλωση προβληματικών συμπεριφορών.
- Επίδραση της συνομήλικης ομάδας: Η ανάγκη αποδοχής από την ομάδα συνομηλίκων μπορεί να ωθήσει τον έφηβο στην υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών, ιδίως όταν αυτές προβάλλονται ως ένδειξη “μαγκιάς” ή κοινωνικής υπεροχής.
- Έλλειψη προοπτικής και ταυτότητας: Σε πολλές περιπτώσεις, η παραβατικότητα εκφράζει την εσωτερική σύγκρουση του εφήβου, την αβεβαιότητα για το μέλλον και την ανάγκη να “ακουστεί” ή να “ξεσπάσει”.
Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας στην εφηβεία απαιτεί συντονισμένη και πολυεπίπεδη προσέγγιση:
- Οικογενειακή ενίσχυση: Η οικογένεια χρειάζεται υποστήριξη ώστε να μπορέσει να παρέχει σταθερότητα, αγάπη και όρια στο παιδί.
- Σχολική παρέμβαση: Το σχολείο οφείλει να λειτουργεί προληπτικά, ενισχύοντας την ένταξη και την ενεργή συμμετοχή όλων των μαθητών.
- Ψυχοκοινωνική στήριξη: Οι έφηβοι που εμφανίζουν παραβατικές τάσεις χρειάζονται ουσιαστική συμβουλευτική υποστήριξη και ενίσχυση δεξιοτήτων ζωής (life skills).
- Πρόληψη και κοινωνικά προγράμματα: Η συμμετοχή σε δημιουργικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, η ενασχόληση με τον αθλητισμό και ο εθελοντισμός αποτελούν μέσα πρόληψης και θετικής ένταξης του εφήβου στο κοινωνικό σύνολο.
- Αποστιγματοποίηση και δεύτερη ευκαιρία: Ο κοινωνικός στιγματισμός μπορεί να ενισχύσει την παραβατικότητα. Είναι σημαντικό να προσφέρονται ευκαιρίες επανένταξης, εκπαίδευσης και προσωπικής ανάπτυξης.
Επιπλέον, η εκπαίδευση των παιδιών στη σωστή χρήση των μέσων ενημέρωσης και η καλλιέργεια της ψηφιακής παιδείας είναι καθοριστικές για να μπορούν να αξιολογούν και να φιλτράρουν τις πληροφορίες που δέχονται, αναπτύσσοντας μια υγιή σχέση με τον ψηφιακό κόσμο.